Marina Tsvietáieva

1892-1941, Rusia

Tłum. Ada Trzeciakowska

Insomnio

8

Negra como una pupila, como una pupila que aspira
La luz -te amo, mi noche sagaz-.

Dame una voz para cantarte, oh premadre
De los cantos, en tu mano llevas la brida de los cuatro vientos.

Convocándote, alabándote, soy solo
Una concha donde aún no ha cesado el ruido del océano.

¡Noche! ¡Ya he visto mucho las pupilas del hombre!
¡Incinérame, noche, mi sol negro!

Foto propia

Tłum. Joanna Salamon

Bezsenność

8

O, czarna jak źrenica, jak źrenica ssąca
Światło – wielbię ciebie, sowiooka nocy.

Głos mi daj, bym wyśpiewać cię mogła, o pramatko
Pieśni, która dzierżysz cugle czterech wiatrów.

Przywołując cię, wychwalając cię, jestem tylko
Muszlą, w której jeszcze nie umilkł ocean.

O, nocy! Już napatrzyłam się w źrenice człowieka!
Spal mnie i spopiel, o czarne słońce – nocy!

Бессонница

8

Черная, как зрачок, как зрачок, сосущая
Свет — люблю тебя, зоркая ночь.

Голосу дай мне воспеть тебя, о праматерь
Песен, в чьей длани узда четырех ветров.

Клича тебя, славословя тебя, я только
Раковина, где еще не умолк океан.

Ночь! Я уже нагляделась в зрачки человека!
Испепели меня, черное солнце — ночь!

Hannah Arendt

1906-1975, Alemania/Estados Unidos

Hoy, 14 de octubre, cumpliría años Hannah Arendt. En La Condición Humana escribe:
“La poesía, cuyo material es el lenguaje, quizás es la más humana y menos mundana de las artes, en la que el producto final queda muy próximo al pensamiento que lo inspiró. El carácter duradero de un poema se produce mediante la condensación, como si el lenguaje hablado en su máxima densidad y concentración fuera poético en sí mismo. En este caso el recuerdo, Mnēmosynē, madre de las musas, se transforma directamente en memoria, y el medio del poeta para lograr la transformación es el ritmo, mediante el cual el poema se fija en el recuerdo casi por sí mismo. Esta contigüidad al recuerdo vivo capacita al poema para permanecer, para retener su carácter duradero, al margen de la página impresa o escrita, y aunque la «calidad» de un poema puede estar sujeta a una variedad de modelos, su «memoriabilidad» determinará de manera inevitable su carácter duradero, es decir, su posibilidad de quedar permanentemente en el recuerdo de la humanidad. De todas las cosas del pensamiento, la poesía es la más próxima a él, y un poema es menos cosa que cualquier otra obra de arte; no obstante, incluso un poema, no importa el tiempo que exista como palabra viva hablada en el recuerdo del bardo y de quienes le escuchan, finalmente será «hecho», es decir, transcrito y transformado en una cosa tangible entre cosas, porque la memoria y el don de recuerdo, de los que surge todo deseo de ser imperecedero, necesita cosas tangibles para recordarlas, para que no perezcan por sí mismas”.

Trad. Alberto Ciria

[5] Cansancio

Crepúsculo vespertino:
quedamente quejumbrosa
suena aún la llamada de los pájaros
que yo creé.
Grises paredes
se derrumban
mientras mis manos
se reencuentran.
Lo que llegué a amar
no puedo asirlo.
Lo que me rodea
no puedo dejarlo.
Todo se hunde.
El crepúsculo se cierne.
Nada puede someterme:
así viene a ser el curso de la vida.

Trad. Anacleto Ferrer

[5] Cansancio

Al caer la tarde –
Un suave lamento
Suena aún en el piar de los pájaros
Que convoqué.
Las paredes cenicientas
Se desmoronan,
Mis manos
Se reencuentran.
Aquello que amé
No lo puedo contener,
Lo que me rodea
No lo puedo abandonar.
Todo declina.
El lubricán asciende.
Nada me domina –
Es el curso de la vida.

[5] Müdigkeit

Dämmernder Abend –
Leise verklagend
Tönt noch der Vogel Ruf
Die ich erschuf.
Graue Wände
Fallen hernieder,
Meine Hände
Finden sich wieder.
Was ich geliebt
Kann ich nicht fassen,
Was mich umgibt
Kann ich nicht lassen.
Alles versinkt.
Dämmern steigt auf.
Nichts mich bezwingt –
Ist wohl des Lebens Lauf.

Tłum. Ada Trzeciakowska

[5] Zmęczenie

Zbliża się wieczór-
W kwileniu ptaków,
które przywołałam
słychać cichą skargę.
Szare ściany
walą się,
moje ręce
odnajdują się.
Tego co kochałam  
nie mogę objąć.
Tego co mnie otacza
nie mogę porzucić.
Wszystko się zapada.
Zmierzch nadciąga.
Nic mnie nie powstrzyma-
to pewnie bieg życia.

Gran Barbara Sukova en papel de Hannah Arendt en la película dirigida por Margarethe von Trotta.

Tomasz Różycki

1970 – , Polonia

Trad. Xavier Ferré

Ostras y dátiles

Dime ¿qué te gustaría? Tenemos aquí frutas,
queso, vino, semillas, unas cuantas especias,
una calle femenina y también un julio masculino,
y Cracovia, un poco de luz, hemos dejado atrás una época
 
genial y terrible, ante nosotros tenemos unas vistas
a otra todavía más genial y más terrible.
Y para elegir tenemos tres tipos de vida:
podemos ser ricos y felices, después
 
felices pero pobres, o tan solo felices
y al diablo con las finanzas. Lo pregunto
mientras caen las multinacionales, se derrumban
las exposiciones y los imperios, las leyendas del fútbol
 
empiezan a hacer faltas. Ya ha llegado la hora
de abandonar todo esto y de hacer locuras.

La gran comilona de Marco Ferreri

Ostrygi i daktyle

Powiedz mi, jak byś chciała? Mamy tu owoce,
ser, wino, nasiona, mamy trochę przypraw
i kobiecą ulicę oraz męski lipiec,
i Kraków, trochę światła, za sobą epokę

genialną i straszliwą, przed sobą widoki
na jeszcze genialniejszą i jeszcze straszliwszą.
I mamy do wyboru trzy rodzaje życia:
możemy być bogaci i szczęśliwi, potem

szczęśliwi ale biedni, lub tylko szczęśliwi
i pal diabli finanse. Pytam o to w chwili,
kiedy się rozpadają korporacje, walą
wystawy i imperia, legendy futbolu

zaczynają faulować. Nadeszła już pora,
żeby to wszystko rzucić i trochę oszaleć.

César Vallejo

1892-1938, Perú

Avestruz

Melancolía, saca tu dulce pico ya;
no cebes tus ayunos en mis trigos de luz.
Melancolía, basta! Cuál beben tus puñales
la sangre que extrajera mi sanguijuela azul!

No acabes el maná de mujer que ha bajado;
yo quiero que de él nazca mañana alguna cruz,
mañana que no tenga yo a quién volver los ojos,
cuando abra su gran O de burla el ataúd.

Mi corazón es tiesto regado de amargura;
hay otros viejos pájaros que pastan dentro de él…
Melancolía, deja de secarme la vida,
y desnuda tu labio de mujer…!

Tłum. Ada Trzeciakowska

Struś

Melancholio, wyjmij już swój słodki dziób;
nie czyń zadość postom w moich łanach światła.
Melancholio, basta! Jakże piją krew twoje sztylety,
jakby ssała moja błękitna pijawka!

Nie tamuj ożywczych soków schodzącej kobiety,
chcę by z nich narodził się jutro jakiś krzyż,
jutro, gdy nie będę miał na kogo spojrzeć,
kiedy trumna otworzy swoje pełne drwiny O.

Moje serce to skorupa podlana goryczą;
są tam inne stare ptaki pasące się wewnątrz…
Melancholio, nie wysysaj ze mnie życia,
i odsłoń swoje kobiece usta…!

1.Buster Keaton 2 y 3. Luis Buñuel, fotograma de El perro andaluz y La edad de oro.

Tomasz Różycki

1970 – , Polonia

Trad. Ada Trzeciakowska

Campaña de invierno 2003

8.

Desde que el mundo se nos haya roto, lo arreglamos en casa
con ayuda de movimientos mágicos. De esta manera
se produce el calor y es él el que hace subir
ligeramente la columna de mercurio. El deshielo. Él vencerá

pronto a las paredes y saldrá de casas a la calle
quemando sus estandartes hasta que termine
el período glaciar y en el fondo del valle
entre la cama y la pared descubran

una escritura secreta surcada por nuestros cuerpos.
Solamente aquel arqueólogo quien ponga
su cuerpo a medida, podrá reproducir
el ritmo y conocerá el carácter de la letra. Y en un destello

verá el mundo de nuevo: las nubes muy bajas,
tan bajas que de verdad habrá que tumbarse.

Fotografías de Francesca Woodman (1958-1981, EE.UU.)

Kampania zimowa 2003

8.

Odkąd świat nam się zepsuł, naprawiamy w domu
z pomocą czarodziejskich ruchów. W taki sposób
wytwarzane jest ciepło i ono podnosi
nieznacznie słupek rtęci. Odwilż. To ona pokona

wkrótce ściany i wyjdzie z mieszkań na ulice
paląc swoje sztandary, póki nie przeminie
epoka lodowcowa i na dnie doliny
między łóżkiem a ścianą zostanie odkryte

wyżłobione przez nasze ciała tajne pismo.
Tylko ten archeolog, który sam przyłoży
swoje ciało na miarę, będzie mógł odtworzyć
rytm i pozna krój liter. I w jednym przebłysku

zobaczy świat na nowo: chmury bardzo nisko,
tak nisko, że naprawdę trzeba się położyć.

Enrique Morón Morón

1942 – , España (Granada)

Amparo

La tristeza
puede con mi sonrisa en esa lucha
de mariposas frágiles
entre el sol y la sombra. Yo quisiera
que firmaran la paz
en un lugar que se llamase
melancolía.

Y así, de esa manera,
la sonrisa y la pena
podrían sobrevivir bajo aquel techo
donde habita el amparo.

Tłum. Ada Trzeciakowska

Ostoja

Smutek
pokonał mój uśmiech w tej walce
kruchych motyli
między słońcem i cieniem. Tak chciałbym
by zawarły pokój
w miejscu zwanym
melancholią.

Tym sposobem,
uśmiech i żal
żyłyby dalej
pod opieką ostoi.

Cuadros y montajes de Mark English (1933-2019, EE.UU)

George Steiner

1929-2020 Francia/Gran Bretaña/Estados Unidos

Trad. María Condor

Diez (posibles) razones para la tristeza del pensamiento (Introducción)

Schelling, entre otros, atribuye a la existencia humana una tristeza fundamental, ineludible. Más concretamente, esta tristeza proporciona el oscuro fundamento en el que se apoyan la conciencia y el conocimiento. Lo que es más, este fundamento sombrío debe ser la base de toda percepción, de todo proceso mental. El pensamiento es estrictamente inseparable de una «profunda e indestructible melancolía». La cosmología actual ofrece una analogía con esta convicción de Schelling. Es la del «ruido de fondo», la de las inaprensibles pero inexorables longitudes de onda cósmicas que son las huellas del Big Bang, del nacimiento del Universo. En todo pensamiento, según Schelling, esta radiación y «materia oscura» primigenia contiene una tristeza, una pesadumbre (Schwermut) que es asimismo creativa. La existencia humana, la vida del intelecto, significa una experiencia de esta melancolía y la capacidad vital de sobreponerse a ella. Hemos sido creados, por así decirlo, «entristecidos». En esta idea está, casi indudablemente, el «ruido de fondo» de lo bíblico, de las relaciones causales entre la adquisición ilícita del conocimiento, de la discriminación analítica, y la expulsión de la especie humana de una felicidad inocente. Un velo de tristeza (tristitia) se extiende sobre el paso, por positivo que sea, del homo al homo sapiens. El pensamiento lleva dentro de sí un legado de culpa.

Tłum. O. i W. Kubińscy

Dziesięć (możliwych) przyczyn smutku myśli (Wstęp)

Schelling — nie on jeden — wiąże z egzystencją ludzką zasadniczy i nieunikniony smutek. Co więcej, smutek tworzy mroczną podstawę, na której zbudowana jest ludzka świadomość i po­znanie. W istocie owa mroczna podstawa musi bvć fundamentem wszelkiego postrzegania, każdego procesu myślowego. Myśl zaś nierozer­walnie wiąże się z „głęboką nieusuwalną melan­cholią”. Dzisiejsza kosmologia podpowiada nam analogię do poglądów Schellinga. Chodzi o „szum tła”, ulotne, acz wszechobecne fale kosmiczne, pozostałości „Wielkiego Wybuchu”, narodzin bytu. Według Schellinga w szelka myśl, owo pier­wotne promieniowanie i „ciemna materia”, jest smutkiem, brzemieniem serca (Schwermut), a za­razem siłą twórczą. Ludzka egzystencja, życie umysłu, jest równoznaczna z doświadczeniem owej melancholii i żywotnej zdolności jej prze­zwyciężania. Można stwierdzić, że rodząc się, zostajemy naznaczeni stygmatem smutku. W po­jęciu tym najpewniej zawiera się „szum tła” — biblijnej narracji, związków przyczynowych między zdobyciem zakazanej wiedzy, umiejęt­ności analitycznego różnicowania a wygnaniem rodzaju ludzkiego z niewinnej szczęśliwości. Przejście – wszak udane – między homo a homo sapiens rozdzieliła zasłona smutku (tristitia). Myśl niesie z sobą dziedzictwo winy.

Dix raisons (possibles) à la tristesse de la pensée 

Schelung, parmi D’autres, attache à la vie humaine une tristesse foncière, inéluctable. Plus particulièrement, cette tristesse est le fond obscur auquel s’ancrent la conscience et la connaissance. Et ce fond obscur doit être en vérité la base de toute perception, de tout processus mental. La pensée est rigoureusement indissociable d’une « inaltérable et profonde mélancolie ». La cosmologie actuelle offre une analogie à la croyance de Schelling. Celle du « bruit de fond », des longueurs d’onde cosmiques fuyantes mais incontournables, qui sont les vestiges du « Big Bang », de l’avènement de l’être. Dans toute pensée, selon Schelling, ce rayonnement primitif, cette « matière obscure », est une tristesse, une affliction (Schwermut), qui est aussi créatrice. L’existence de l’homme, la vie de l’intelligence signifie une expérience de cette mélancolie et la capacité vitale de la surmonter. Nous sommes pour ainsi dire créés « attristés ». Dans cette notion, il y a sans conteste, ou presque, le « bruit de fond » des relations bibliques, causales, entre l’acquisition illicite du savoir, de la discrimination analytique, et le bannissement de l’espèce humaine de toute innocente félicité. Un voile de tristesse (tristitia) recouvre le passage, si positif soit-il, de l’homo à l’homo sapiens. La pensée est porteuse d’un legs de culpabilité.

Tomasz Różycki

1970 – , Polonia

Trad. Ada Trzeciakowska

Sobrevivimos este invierno

Sobrevivimos este invierno, esos días negros,
cuando nos iluminamos uno al otro,
frotando sin parar la cerilla contra el rascador,
el rascador contra la cerilla. Todo eso en un país,
en el cual el interdisciplinar
presentimiento de las desgracias flota gris,
lívido y pardo entre la reja y la ventana,
y presiona, presiona. Ha llegado la primavera,

y el fuego sigue ardiendo. Escribo cartas,
y sentado en la ventana lanzo aviones,
que aterrizan en los patios de los más cercanos
y más lejanos, y en cada uno hay una llama.
Un par de días así, mi pequeñito diario,
robados de las reservas divinas,
nos tienen que llegar para los meses largos.
Cuando abras uno, cien echarás en olvido.

Przetrwaliśmy tę zimę

Przetrwaliśmy tę zimę, te dni czarne,
kiedy się oświetlaliśmy nawzajem,
pocierając wciąż zapałką o draskę,
draską o zapałkę. To wszystko w kraju,
w którym to interdyscyplinarne
przeczucie nieszczęść wisi w barwie szarej,
burej i sinej w kratownicy okna,
i napiera, napiera. Przyszła wiosna,

a ogień wciąż płonie. Piszę listy
i siedząc w oknie, puszczam samoloty,
i one wylądują u najbliższych
i u najdalszych, a w każdym z nich płomień.
Kilka dni takich, mój mały dzienniczku,
wykradzionych z boskich zapasów, one
muszą nam starczyć na długie miesiące.
Kiedy jeden otworzysz, sto zapomnisz.

José Iniesta

1962 – , España (Valencia)

* Con gratitud y ternura, para José

La rosa de la tristeza

a Ada Trzeciakowska

A veces la tristeza es una rosa
abierta en lo profundo de la carne.
A nadie se nos da cuando florece
y se abre a su misterio
                                    o se deshoja
junto al muro caído de la dicha.
y es entonces, allí, con qué certeza
de un alto mediodía contemplando
las nubes que se van y lo que somos,
que la tristeza hermana nos consuela
con el más dulce daño:
la conciencia de ser
                                y estar viviendo
en los adioses,
el amor que sí somos en el mundo.

Tłum. Ada Trzeciakowska

Róża smutku

Dla Ady Trzeciakowskiej

Czasem smutek bywa różą
rozwiniętą w rozpadlinie ciała.
Nikomu się nie poddaje, gdy rozkwita
i otwiera się na swoje misterium
                                                       lub zrzuca liście
tuż przy obalonym murze szczęścia.
I właśnie wtedy i tam, z pewnością
wczesnego południa podziwiającego
odchodzące chmury i to czym jesteśmy,
nasz brat smutek pociesza nas
najsłodszym bólem:
świadomością bycia
                                i życia
pośród pożegnań,
miłością, którą – tak, jesteśmy dla świata.

Fotogramas de Un pequeño caos (2014) de Alan Rickman, fallecido en 2016

Robert Musil

1880- 1942, Austria

El hombre sin atributos I (frag.)

Según la experiencia y convicción de Moosbrugger, no se podía separar una cosa completamente del resto, porque todo era interdependiente. Varias veces en su vida había dicho a una joven: -”¡Tiene una boca de rosa…!”, pero de improviso la palabra caía en las costuras y sucedía algo muy precario: el rostro se volvía gris, parecido a tierra cubierta de niebla, y sobre un largo tallo aparecía una rosa; entonces se hacía irresistible la tentación de coger un cuchillo y de cortarla o de darle un golpe para que se retirara otra vez a su sitio. Cierto que Moosbrugger no empuñaba inmediatamente el cuchillo; sólo lo hacía cuando no podía más. De ordinario empleaba toda su fuerza hercúlea en sostener el mundo.
Cuando estaba de buen humor podía mirar a un hombre a la cara y ver en ella su mismo rostro, así como se refleja en un charco entre pececitos y piedras claras; pero cuando estaba de mal humor le bastaba echar una ojeada a alguien para reconocer en él al hombre con el que había luchado toda la vida, aunque lo disimulaba. ¿Qué se le puede reprochar? Todos reñimos casi siempre con el mismo hombre. Si se fuera a indagar cuáles son las personas a las que nos sentimos tan insensatamente apegados, resultarían ser los hombres de la llave para la que nosotros hacemos la cerradura. ¿Y en el amor? Cuántos hay que miran de la mañana a la noche el mismo rostro amado, pero cuando cierran los ojos no saben decir cómo es. O también sin amor o sin odio: a cuántos cambios está sometida continuamente la cosa según el humor, la costumbre y el punto de vista. ¡Cuántas veces prende la alegría y se consume no dejando más que un resto de tristeza! ¡Cuántas veces un hombre ataca impasible a otro, e igualmente podría dejarle en paz! La vida se asemeja a una superficie que aparenta ser como debe, pero por dentro desfila la procesión. Moosbrugger sostenía siempre los pies sobre dos terrones juntos, esforzándose razonablemente por evitar todo lo que le pudiera perturbar; pero a veces decía alguna palabra y ¡qué revolución y sueños procedían entonces de tan calcinadas y frías palabras como “gatito de encina” y “labios de rosa”!

Zampanó en La strada de Federico Fellini (1954)

Człowiek bez właściwości I (fragm.)

Zgodnie z doświadczeniami i przekonaniami Moosbruggera nie można było czegokolwiek ujmować w oderwaniu od reszty, gdyż zawsze jedno zależało od drugiego.
Zdarzyło mu się już w życiu, że kiedy mówił do dziewczyny: „Ty moja różanousta!”, nagle słowo to jakby puszczało w szwach i zaczynało się dziać coś bardzo przykrego. Twarz dziewczyny stawała się szara jak ziemia zasnuta mgłą, a na długiej łodydze sterczała samotna róża. Wtedy nawiedzała go straszliwa pokusa wziąć nóż i różę tę ściąć albo zadać jej taki cios, by wróciła znów na twarz dziewczyny. Oczywiście Moosbrugger nie zawsze chwytał od razu nóż, robił to tylko, kiedy nie mógł już sobie inaczej poradzić. Zwykle używać musiał całej swej siły olbrzyma, aby świat mu się nie rozłaził.
Kiedy był w dobrym humorze, mógł patrzeć komuś w twarz i widział w niej swoje własne odbicie, jak gdyby spoglądało z powrotem na niego z płytkiego strumienia spomiędzy rybek i jasnych promyków. Kiedy był jednak w złym humorze, wystarczyło mu przyjrzeć się czyjejś twarzy, aby zaraz poznać, że jest to ten sam człowiek, z którym wszędzie i zawsze musi się spierać, choć tamten za każdym razem udaje kogo innego. Cóż można by mu pod tym względem zarzucić? Przecież wszyscy walczymy prawie z tym samym człowiekiem. Gdyby tak zbadać, kim są te istoty, z którymi jesteśmy tak niedorzecznie związani, okazałoby się, że zwykle bywa to człowiek, który ma klucz pasujący do naszego zamka. A w miłości? Ileż ludzi patrzy dzień w dzień na tę samą ukochaną twarz, a zamknąwszy oczy nie potrafi powiedzieć, jak ona wygląda. A nie mówiąc już o miłości i nienawiści: na jakież zmiany narażone jest nieustannie wszystko, zależnie od zwyczaju, humoru i punktu widzenia! Jak często radość się spala, a pod nią ukazuje się niezniszczalne jądro smutku! Jak często jeden człowiek krzywdzi obojętnie drugiego, choć mógłby go równie dobrze zostawić w spokoju. Życie wytwarza powierzchnię, która niby to musi być taka, jaka jest, ale pod jej skórą ruszają się i tłoczą przeróżne rzeczy. Moosbrugger stał zawsze mocno nogami na dwóch bryłach ziemi, łącząc je przez to, i starał się rozsądnie unikać wszystkiego, co by go mogło wyprowadzić z równowagi. Ale czasami pękało mu w ustach jakieś słowo, a cóż za rewolucja i koszmar różnych spraw płynęły wtedy z zastygłego i wypalonego złożonego słowa jak „dębo-kotek” czy ,,różanousta”!